Πώς Χάνονται οι Αξίες μιας Κοινωνίας και πώς Βρίσκονται ξανά – Μέρος α’

Ακούω τελευταίως όλο και περισσότερο κόσμο, ανώνυμο αλλά και επώνυμο, να συζητά για τα καλά της οικονομικής κρίσης: επιστροφή στις αληθινές αξίες της ζωής, εκ νέου ανεύρεση της χαράς της οικογένειας και των ανθρώπινων επαφών και πολλά καλά ακόμα που προκύπτουν εξ' αιτίας της πεποίθησης ότι καταναλώνοντας λιγότερα γινόμαστε τελικά καλύτεροι άνθρωποι. Φυσικά όλα αυτά είναι απλώς σαχλαμάρες που λέγονται από όσους έχασαν αλλά όχι τόσο πολύ. Δεν έμειναν άνεργοι στα σαράντα τους και χωρίς εμφανείς προοπτικές εργασίας. Δεν έφτασαν στον σημείο να μην μπορούν πλέον να καλύψουν υποχρεώσεις που ανέλαβαν τα προηγούμενα χρόνια και που σήμερα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν ή να καταργήσουν, όπως για παράδειγμα ένα στεγαστικό δάνειο. Όχι! Όσοι αντιμετωπίζουν έτσι την οικονομική κρίση βρίσκονται περίπου σε μια κατάσταση που τους επιτρέπει να συνεχίσουν σχετικά άνετα τη ζωή τους ελαττώνοντας κάπως για παράδειγμα τις εξόδους τους ή μειώνοντας μερικές ημέρες τις διακοπές τους. Μικρές θυσίες δηλαδή οι οποίες, ευτυχώς, αφορούν ακόμα ένα μεγάλο, το μεγαλύτερο, μέρος του πληθυσμού. Οι άλλοι, ευτυχώς προς το παρών οι λιγότεροι, που η κρίση τους αγγίζει ριζικά και καταστροφικά στη ζωή τους είναι ακόμα στην κατάσταση του σοκ ή το πολύ στη φάση της θλίψη ή και της συντριβής.

Για τους πολλούς όμως η στάση αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από την προσπάθεια εξορθολογισμού και διαχείρισης της οδυνηρής απώλειας ενός τρόπου ζωής που άρεσε. Με πιο απλά λόγια, ο Έλληνας πενθεί. Μετά το σοκ και την έκπληξη της απώλειας ακολουθεί η θλίψη και στη συνέχεια έρχεται η προσπάθεια ανασυγκρότησης. Αυτή έχει δύο στάδια. Πρώτα είναι η διαχείριση / παραδοχή της απώλειας, αναζητώντας αν είναι δυνατόν και τα αίτια της απώλειας. Πολύς κόσμος βρίσκεται λοιπόν στο στάδιο αυτό της διαχείρισης και της παραδοχής, το οποίο θα ακολουθήσει το τελευταίο που είναι η προσπάθεια διαβίωσης.

Αυτό είναι άλλωστε το ωραίο με τον Έλληνα: Από τη φύση του προσανατολισμένος στην επιβίωση περνά συχνά με εντυπωσιακή ταχύτητα τα στάδια της απώλειας για να συνεχίσει τη διαβίωση. Το κακό είναι ότι εξίσου συχνά η ταχύτητα με την οποία περνά μια απώλεια δεν του επιτρέπει να τη διαχειριστεί. Έντονα παθιασμένος ως λαός γινόμαστε έρμαιο της επιθυμίας για ζωή και δεν δίνουμε πάντα τον χρόνο που χρειαζόμαστε για να προετοιμαστούμε για την επόμενη απώλεια που πάντα έρχεται αφού η διαβίωσή μας νομοτελειακά είναι γεμάτη από τέτοιες.

Εν προκειμένω, εξωραΐζοντας τα δεινά μιας οικονομικής ύφεσης κινδυνεύουμε να παραβλέψουμε την αλήθεια που την προκάλεσε: συνυπευθυνότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας, όχι μόνον πολιτικών, δημοσιογράφων και άλλων ομάδων προς τις οποίες εύκολα και άκριτα ρίχνουμε το ανάθεμα. Μπορεί να μην γεννιέται ο Έλληνας λαμόγιο αλλά σε μια ηθικά παρακμασμένη κοινωνία δεν έχει άλλη επιλογή παρά να εναρμονιστεί με την κυρίαρχη κουλτούρα. Όλοι, ο καθένας στο δικό του μέτρο και ταχύτητα.

Ηθική παρακμή είναι να κάνεις χρήση γνωριμιών ώστε να τύχεις καλύτερη μεταχείριση στο στρατό, στο νοσοκομείο, όταν θέλεις να κάνεις μια πληρωμή και να αποφύγεις την ουρά, να εξασφαλίσεις μια θέση εργασίας που δεν θα μπορούσες να πάρεις βάσει προσόντων αλλά μόνον με αντάλλαγμα της ψήφου σου κλπ. Το άτομο αναδεικνύεται σημαντικότερο της (κοινωνικής) ομάδας, πάντα με μια λογικοφανή αιτιολόγηση: «μα αν δεν το κάνω, θα περάσω απίστευτη ταλαιπωρία στον στρατό, μπορεί να πεθάνω στους διαδρόμους του νοσοκομείου, θα χάσω αδικαιολόγητο χρόνο, θα μείνω άνεργος». Έτσι κάνουμε την επιλογή και ακολουθούμε το δρόμο που επιλέξαμε εντείνοντας τον φαύλο κύκλο.

Μετά την πρώτη στροφή αυτού του δρόμου ακολουθεί όμως η ατραπός του οικονομικού οφέλους. Παζάρεμα με τον υδραυλικό ώστε να κατέβει η τιμή αν πληρωθεί η εργασία χωρίς απόδειξη, συμφωνία με τον σπιτονοικοκύρη να δηλωθεί μικρότερο ενοίκιο ώστε να κατέβει το ενοίκιο, αποδοχή ανασφάλιστης εργασίας για να υπάρξει εργασία, ενσυνείδητη φοροαποφυγή και φοροδιαφυγή στο μέτρο του δυνατού για τον καθένα. Είναι δύσκολο βέβαια να επιβιώσεις αλλιώς αλλά μόλις τα κάνεις και αυτά είσαι πια έτοιμος για τη μεγάλη λεωφόρο στην οποία βρίσκονται πολύ από αυτούς που, συνήθως δικαίως, κατηγορούμε: διασπάθιση δημόσιου χρήματος και διαφθορά που φέρνουν απώλεια της ανταγωνιστικότητας και οικονομικό μαρασμό, το στάδιο στο οποίο είμαστε σήμερα. Αν οι περισσότεροι δεν φτάνουν εκεί είναι ίσως γιατί δεν τους δόθηκε η ευκαιρία! Ο κοινωνικός μαρασμός της κοινωνίας που ακολουθεί τους δρόμους με αυτές τις επιλογές έπεται όμως, επίσης νομοτελειακά. Ιδίως αν δεν εξετάσουμε και συνειδητοποιήσουμε το σύνολο της διαδρομής που διανύσαμε μέχρι να φτάσουμε στον μαρασμό.

Χωρίς τη συνειδητή αυτή γνώση οι αξίες που ασπαστήκαμε και μας έφτασαν εδώ παραμένουν ανέγγιχτες και ριζωμένες. Μπορεί τα άνθη να πέφτουν αλλά με την πρώτη ψιχάλα οικονομικής ανάκαμψης θα ανθίσουν εκ νέου και οι καρποί της παρακμής γρήγορα θα ωριμάσουν ξανά ενδυναμώνοντας περισσότερο τον γόρδιο δεσμό που κρατά μια ολόκληρη κοινωνία δέσμια στον φαύλο κύκλο.

Πώς λύνεται το αίνιγμα; Πώς διαλύεται ο φαύλος κύκλος; Δύο ενέργειες χρειάζονται, μία βραχυχρόνιας και μία μακροχρόνιας δράσης, ενταγμένες και οι δύο σε ένα ευρύτερο αντιληπτικό πλαίσιο. Μείνετε συντονισμένοι μέχρι την επόμενη καταχώρηση και ως τότε δώστε τα σχόλια και τις απόψεις σας. Πώς μπορούμε να αλλάξουμε αξίες; Πώς μπορούμε να ξαναβρούμε τις χαμένες αξίες; Αυτό είναι άλλωστε το θέμα του αυτού του blog!