Ιδεολογικές περιπλανήσεις

Με αφορμή τις δημοσιεύσεις του Σπύρου Γούναρη αλλά και μια διαρκή προσωπική μου αναζήτηση παραθέτω προς κουβέντα τον παρακάτω προβληματισμό. Διευκρινίζω ευθύς εξαρχής ότι δεν είμαι ούτε οικονομολόγος, ούτε κοινωνιολόγος, και ότι τα παρακάτω προκύπτουν από βιωματική γνώση, οπότε και επιδέχονται κάθε είδους κριτική και αντιπαράθεση από όλους τους φίλους, πολύ δε περισσότερο από κατέχοντες επιστημονική γνώση στο αντικείμενο.


Ποια θα ήταν η ιδεολογία που περικλείει τις βασικές ανθρώπινες αξίες του σεβασμού και της σεμνότητας, της καρτερικότητας και της δημιουργικότητας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, όπως τις διατύπωσε ο Σπύρος;

Ας ορίσουμε κατ’αρχήν τι εννοούμε με τον όρο ιδεολογία ως κοινωνική έκφραση. Πρόκειται ουσιαστικά για τη ενόραση ενός τρόπου κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας. Οι δομές και λειτουργίες της κοινωνίας υπηρετούν τις θεμελιώδεις αξίες, οι οποίες δια μέσω των ατόμων και των σχέσεων ενσωματώνονται σε μια κοινή συλλογική αντίληψη για τη ζωή. Η ιδεολογία αποτελεί την έκφραση του συλλογικού οράματος για μια ιδεατή μελλοντική κατάσταση. Εξωτερικεύεται ως μια ιστορία που περιγράφει την ιδεατή αυτή κατάσταση. Αποτελεί δε το συνδετικό ιστό μιας κοινωνίας ανθρώπων. Οι πρώτες ιδεολογίες που συνέδεσαν συλλογικά τους ανθρώπους σε κοινωνίες ήταν οι θρησκείες, όπου ακόμα και σήμερα αποτελούν σε πολλά σημεία του πλανήτη την κυρίαρχη ιδεολογία κοινωνικής οργάνωσης.

Για παράδειγμα μια ιδεολογία που θα βασιζόταν στις παραπάνω αξίες θα ονειρευόταν τον ‘επί γης παράδεισο’, για να χρησιμοποιήσω μια θρησκευτική εικόνα γνωστή στους περισσότερους, όπου όλοι οι άνθρωποι θα ζούσαν ευτυχισμένοι καθώς θα κάλυπταν όλες τους τις ανάγκες και θα διαβιούσαν σε αρμονία με το περιβάλλον που θα παρέμενε αμόλυντο και θα προσέφερε αέναη ζωή. Στον ιδεατό ‘παράδεισο’ όλοι οι άνθρωποι μένουν ικανοποιημένοι όχι γιατί επήλθε κορεσμός των αναγκών τους αλλά διότι από σεμνότητα και σεβασμό αναγνωρίζουν την ανάγκη του διπλανού τους ως ισότιμη με τη δική τους, το πνεύμα ελευθερίας και δικαιοσύνης που τους διακατέχει μοιράζει ισόποσα τα αγαθά, η καρτερικότητα και δημιουργικότητα προσπερνά το εφήμερο και προσανατολίζει την προσπάθεια σε ένα καλύτερο αύριο, ακόμη και αν αυτό δεν έλθει ποτέ στα όρια του ανθρώπινου χρόνου.

Κάπου εδώ θα προβάλλουν στοχαστές, μετά τους είπαν ‘οικονομολόγους’, και θα ισχυριστούν στην ουσία ότι η ανθρώπινη φύση δεν είναι συμβατή με τις αξίες της σεμνότητας και του σεβασμού. Θα μας μιλήσουν για το βασικό οικονομικό πρόβλημα που δεν επιτρέπει τη ρεαλιστική επιδίωξη της παραπάνω ιδεολογίας. Το βασικό οικονομικό πρόβλημα, λένε, συνίσταται στο ότι οι ανθρώπινες ανάγκες είναι απεριόριστες αλλά οι πόροι περιορισμένοι. Είναι στη φύση του ανθρώπου να είναι ανταγωνιστικό ον και ως τέτοιο επιζητά πάντα κάτι περισσότερο για τον εαυτό του. Η αντιπαραβολή με τη θρησκευτική εικόνα είναι ότι ενώ ο άνθρωπος ξεκίνησε να υπάρχει σε έναν ‘παράδεισο’ η περιέργεια του για περισσότερη γνώση τον ‘έριξε’ στη γη. (σ.σ. Δεν είμαι θρησκευόμενος αλλά πιστεύω ότι οι θρησκευτικές ιστορίες, ειδικά αυτές που καθόρισαν και καθορίζουν ισχυρά τη ζωή ανθρώπων και λαών σε όλη την ιστορία, προσφέρουν πλούσιο υλικό για προβληματισμό πάνω στην ανθρώπινη φύση και την κοινωνική οργάνωση).

Οπότε η κατανομή των πόρων αποτελεί το κυρίαρχο πρόβλημα, του οποίου η λύση (?), δηλαδή ο τρόπος της οικονομικής συμπεριφοράς των ατόμων και των κοινωνιών, επηρεάζει άμεσα και τον τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Φεύγουμε λοιπόν από μία καθαρά ανθρωπιστική θεώρηση και καταλήγουμε σε μια οικονομική θεώρηση και αναζήτηση του βέλτιστου τρόπου οργάνωσης των κοινωνιών μας. Η ιδεολογία πλέον λαμβάνει τη μορφή πολιτικής ιδεολογίας. Πάνω στην πολιτική ιδεολογία έχουν γραφτεί άπειρες, τολμώ να πω, θεωρίες, δόγματα, προσεγγίσεις, μανιφέστα, αναλύσεις, σχέδια, έχουν χυθεί στην κυριολεξία ποταμοί αίματος στο διάβα της ιστορίας στην προσπάθεια επιβολής της μεν ή της δε άποψης, κάνοντας ουσιαστικά την αναζήτηση ενός τρόπου κοινωνικής συμβίωσης αντικείμενο ατέρμονης κοινωνικής πάλης και διχασμού. Ένα ακόμη εκπληκτικό στοιχείο είναι ότι όλες αυτές οι πολιτικές ιδεολογίες έχουν θεμελιωθεί θεωρητικά τρεις αιώνες πίσω και σχεδόν αναλλοίωτες στο χρόνο συνεχίζουν να χωρίζουν τον κόσμο σήμερα.

Άραγε ο Κύκλος μας θα μπορούσε να καταλήξει σε μια πολιτική ιδεολογία που ενώ θα είναι σαφής ως προς τους τρόπους οικονομικής οργάνωσης και συμπεριφοράς του ατόμου και των ομάδων, ενώ θα είχε καθαρές απαντήσεις στα βασικά θέματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα όπως, η αξία της εργασίας και η αμοιβή της, η συσσώρευση κεφαλαίου και πλούτου, ο οικονομικός και κοινωνικός διαφορισμός, παράλληλα θα μπορούσε να αποτελέσει τον κρίκο συνένωσης ετερόκλητων σήμερα ατόμων και ομάδων με την κοινή επιδίωξη για μια καλύτερη κοινωνική συμβίωση με στόχους προόδου και ευημερίας εκφρασμένες όμως σε όρους που θα εμπεριέχουν και τις αξίες από τις οποίες ξεκινήσαμε;

Μήπως ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για μετα-ιδεολογία?