Εμπιστοσύνη. Η συγκολλητική ουσία στις ανθρώπινες σχέσεις και στον κοινωνικό ιστό.

Ζούμε σήμερα μια παγκόσμια πολύπλευρη κρίση. Όλο και περισσότεροι μελετητές ισχυρίζονται ότι η κρίση αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από μια “παγκοσμιοποιημένη κρίση εμπιστοσύνης”. Κρίση εμπιστοσύνης σε ιδεολογίες, σε θεσμούς, σε συστήματα διακυβέρνησης, σε ηγεσίες.
Ζούμε τον κλονισμό της εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς καθώς η διαφθορά στον χώρο τους βγαίνει στην επιφάνεια. Οι δυσάρεστες αποκαλύψεις λες και έχουν στόχο όχι την διόρθωση αλλά τον μόνιμο κλονισμό της εμπιστοσύνης των πολιτών.
Υπάρχει λόγος σοβαρός να φροντίζουμε να υπάρχει η εμπιστοσύνη σε όλες τις σχέσεις μας. Να εμπιστευόμαστε και να μας εμπιστεύονται.

“Ζητείται ελπίς”. Αυτός ήταν ο τίτλος του βιβλίου που έγραψε ο Αντώνης Σαμαράκης το 1954. Στη μεταπολεμική εκείνη εποχή, ήταν φυσικό επόμενο αυτό που αναζητούσαν όλοι οι άνθρωποι. Αναζητούσαν ελπίδα. Ελπίδα για ένα κόσμο καλύτερο, πιο δίκαιο, χωρίς πείνα και χωρίς πόλεμο.

Τα ίδια αιτήματα 55 χρόνια μετά παραμένουν στην πρώτη σειρά. Μετά από 50 χρόνια οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης στον Δυτικό Κόσμο, ζούμε σήμερα μια παγκόσμια κρίση. Όλο και περισσότεροι μελετητές ισχυρίζονται ότι η κρίση αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από μια “παγκοσμιοποιημένη κρίση εμπιστοσύνης”.

Ζητείται ξανά η εμπιστοσύνη στις ιδεολογίες, η εμπιστοσύνη στις αγορές και στα οικονομικά συστήματα που κλονίζονται. Ζητείται η εμπιστοσύνη στους ηγέτες και στους πολιτικούς που η διαφθορά τους δεν μπορεί να κρυφτεί πλέον.

Καθώς η ζωή μας γίνεται ολοένα πιο περίπλοκη, χαοτική και αβέβαιη, αναζητούμε όλοι ακόμη πιο έντονα σήμερα, την εμπιστοσύνη στις μεταξύ μας σχέσεις. Η κούρσα του ανταγωνισμού και η απληστία στις επαγγελματικές σχέσεις γίνεται οδυνηρή γιατί σπανίζει η εμπιστοσύνη. Οι αεριτζήδες και οι απατεώνες τριγυρνούν ανάμεσά μας σαν τα αρπαχτικά.

Οι οικογένειες χάνουν τη συνοχή τους και διαλύονται, τα παιδιά απορρίπτουν τις πεποιθήσεις των αποτυχημένων γονιών τους και αναζητούν χωρίς καθοδήγηση την εμπιστοσύνη και το στήριγμα σε δρόμους δαιδαλώδεις και ύποπτους.

Υπάρχει λόγος σοβαρός λοιπόν για τον καθένα μας, να ασχολούμαστε με τη σημασία της εμπιστοσύνης. Υπάρχει λόγος σοβαρός να φροντίζουμε να υπάρχει η εμπιστοσύνη σε όλες τις σχέσεις μας. Να εμπιστευόμαστε και να μας εμπιστεύονται.

Θα επιχειρήσω να καταθέσω μια πιο σφαιρική άποψη για την εμπιστοσύνη, καθώς τα τελευταία χρόνια αυτή την έννοια τη συναντώ όλο και πιο συχνά μπροστά μου και με έχει απασχολήσει ιδιαίτερα. Θα ξεκινήσω με την εμπιστοσύνη στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η εμπιστοσύνη είναι μια πολύ πλατειά έννοια, έτσι όπως τη χρησιμοποιούν οι άνθρωποι. “Σε εμπιστεύομαι” μπορεί να σημαίνει από το “ότι απλά ανέχομαι να είσαι δίπλα μου”, μέχρι και το “να σου είμαι πιστά αφοσιωμένος”.

Η εμπιστοσύνη συνδέεται, εκφράζει και εκφράζεται με πολλές αρετές και αξίες, όπως:

• ακεραιότητα και αξιοπιστία,
• απλότητα και αυθεντικότητα,
• στιβαρή συγκρότηση προσωπικότητας,
• αυτοσεβασμός, αυτοεκτίμηση και αξιοπρέπεια,
• αυτοκυριαρχία και αυτοπειθαρχία,
• εντιμότητα, συνέπεια και διαφάνεια,
• ανεκτικότητα και σεβασμός προς τον άλλον,
• στάση προσφοράς και θυσίας
• φιλομάθεια και ανοιχτό μυαλό
• και πολλές άλλες.

Μπορούμε να πούμε πολύ συνοπτικά ότι εκείνος που συγκεντρώνει περισσότερες αρετές κερδίζει και περισσότερη εμπιστοσύνη από τους άλλους.
Η εμπιστοσύνη λοιπόν είναι το αποτέλεσμα της εκδήλωσης των πιο πάνω αρετών.

Πριν προχωρήσουμε όμως σε μια εκτενέστερη ανάπτυξη της εμπιστοσύνης σαν αποτέλεσμα των αρετών αυτών, θα αρχίσουμε πιο απλά, μέσα από την καθημερινή εμπειρία μας, καταγράφοντας κάποια εξωτερικά και εύκολα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά εκείνων των ανθρώπων που εμπιστευόμαστε.

Νοιώθουμε ότι μπορούμε να εμπιστευόμαστε έναν άνθρωπο για πολλούς λόγους αλλά οι πιο αναγνωρίσιμοι είναι οι ακόλουθοι:

1. Ο Πρωταρχικός λόγος.

Πρώτα απ’ όλα, εκείνος ο οποίος θα κερδίσει αρχικά την εμπιστοσύνη μας, είναι αυτός που δεν μας προκαλεί καχυποψία και φόβο – οποιονδήποτε φόβο. Αυτό το καταλαβαίνουμε όταν εμείς απέναντί του νιώθουμε πως δεν είμαστε γεμάτοι επιφυλάξεις, ως συνήθως συμβαίνει με άλλους.

Είναι εκείνος που μας διευκολύνει να νοιώθουμε άνετα μαζί του και να είμαστε πιο ανοιχτοί, “κάθε φορά και λιγότερο κουμπωμένοι”. Δεν μιλάω βέβαια μόνον για τις πρώτες εντυπώσεις μας γι αυτόν αλλά για τις τελικές.

Νοιώθουμε έτσι μαζί του, όταν στη συνέχεια σιγουρευτούμε ότι ο άλλος δεν κρατάει σκόπιμα κρυφά όπλα, που μπορεί να τα χρησιμοποιήσει σε βάρος μας – είτε για να μας εκμεταλλευτεί, είτε για να μας παραπλανήσει, “να μας ρίξει”, προκειμένου αυτός να κερδίσει περισσότερα, ενώ εμείς πιθανόν πολύ λιγότερα ή ακόμη και να ζημιωθούμε.

Από την άποψη αυτή η εμπιστοσύνη ενισχύεται όταν ο άλλος έχει να μας προσφέρει μια σχέση ή μια φιλία ή μια δημιουργική επαγγελματική συνεργασία, από την οποία θα βγούμε και οι δύο δίκαια και αναλογικά κερδισμένοι.

Συνοπτικά: έμπιστος γίνεται αυτός που δεν μας παραπλανά, είναι δίκαιος και έντιμος, δεν κρατά “μυστικά όπλα”.

2. Οι συναισθηματικοί λόγοι,

είναι αυτοί οι λόγοι που, μας κάνουν να αισθανόμαστε κάτι περισσότερο από άνετα, όταν είμαστε μαζί με αυτόν, που κερδίζει την εμπιστοσύνη μας. Είναι όταν νοιώθουμε ευχάριστα και επιζητούμε τη συχνότερη επικοινωνία, τη συντροφιά του, ή τη συνεργασία μαζί του.

Η εμπιστοσύνη που μπορούμε να του έχουμε καθρεπτίζεται πρώτα στο βλέμμα του, στη χαρούμενη και αισιόδοξη διάθεση που εκπέμπουν οι ζεστές ματιές του.

Λόγοι εμπιστοσύνης είναι αυτοί που κάνουν την παρουσία του να μας τροφοδοτεί με αισιοδοξία και όρεξη για δράση και ζωή. Είναι επειδή νιώθουμε ανανεωμένοι και ενισχυμένοι με θετική ενέργεια κάθε φορά μετά από μια συνάντηση μαζί του.

Σε όλες τις συναναστροφές μας δεν ανταλλάσσουμε μόνον λόγια, σκέψεις, ιδέες προτάσεις και επιχειρήματα. Δεν επικοινωνούμε μόνον με τη λογική. Το κύριο μέρος κάθε επικοινωνίας, το υπόβαθρο, είναι η μη λεκτική επικοινωνία, η ανταλλαγή συναισθημάτων.

Για παράδειγμα, όταν τελειώνει μια συζήτηση με έναν πολύ αισιόδοξο και χαρούμενο άνθρωπο, ακόμη κι αν ήταν δυσάρεστο ή περίπλοκο το θέμα μας, εμείς φεύγουμε ασυναίσθητα πιο χαρούμενοι και πιο αισιόδοξοι. Ακόμη κι αν δεν μιλήσαμε για αισιοδοξία, πίστη, ελπίδα, εμπιστοσύνη και άλλα θετικά και παρήγορα, εντούτοις μας έχει μεταδώσει τα θετικά συναισθήματά του.

“Ο άνθρωπος εμπιστοσύνης”, ξεχωρίζει για τη σιγουριά του, που σου τη μεταδίδει. Δεν είναι ούτε ντροπαλός, ούτε και υπερόπτης. Δεν είναι φοβισμένος και ανασφαλής οπότε δεν είναι και κρυψίνους. Κοιτάζει ίσια στα μάτια με θάρρος και σε ελκύει χωρίς να σου προκαλεί αμηχανία.

Βέβαια τα θετικά συναισθήματα δεν είναι αρκετά για να εμπιστευτούμε, είναι όμως αναγκαία.

3. Η χημεία - Όταν ταιριάζουμε,

ή όταν εμείς θέλουμε να ταιριάξουμε μαζί του, όταν μας γοητεύει η προσωπικότητα και η δράση του. Κερδίζει την εμπιστοσύνη μας όταν:

• η νοοτροπία του,
• η στάση ζωής του και οι συμπεριφορές του,
• τα επί μέρους επιτεύγματά του
• και όλη η πορεία εξέλιξής του

ανοίγουν και σε μας δρόμους που έχουμε ήδη επιλέξει να ακολουθήσουμε.

Προσδοκούμε ή πιστεύουμε ότι η σχέση μας μαζί του θα μας οδηγήσει σε βελτίωση της δικής μας νοοτροπίας, στάσης και συμπεριφοράς και τελικά σε βελτίωση της ζωής μας.

Κερδίζει την εμπιστοσύνη μας, όταν είναι φανερό ότι διαθέτει πλούσια αυτά τα χαρακτηριστικά, τα χαρίσματα που εμείς αναζητάμε, ότι βαδίζει στην ίδια με μας κατεύθυνση κι ίσως και να προπορεύεται.

Από την άποψη αυτή η εμπιστοσύνη ενισχύεται όταν συμβαίνει οι περισσότερες από τις βασικές αρχές και αξίες του και μαζί και οι περισσότερες από τις πεποιθήσεις του, να συμβαδίζουν ή και να συμπίπτουν με τις δικές μας.

4. Όταν είναι χρήσιμος και προσφέρεται,

δηλαδή, όταν οι γνώσεις και οι ικανότητές του είναι αναμφισβήτητες, η δράση του είναι σοβαρή και υπεύθυνη και ο συνδυασμός γνώσης, ικανοτήτων και δράσης έχει φέρει τα εμφανή αποτελέσματά του – τους καρπούς των έργων του.

Όταν είναι αυθόρμητα αλληλέγγυος και υποστηρικτικός, όταν θέλει και μπορεί να γίνει καθοδηγητικός και να παίξει ηγετικό ρόλο.

Εφόσον μάλιστα είναι και διατεθειμένος να μοιραστεί μαζί μας τις γνώσεις και την επιτυχημένη δράση του, να μας καθοδηγήσει ακόμη και να μας στηρίξει, τότε αυτόματα μέσα μας χαρακτηρίζεται “ο άνθρωπός μας”.

5. Όταν είναι ακέραιος

κερδίζει δηλαδή την εμπιστοσύνη μας, όταν σε όλες τις εκδηλώσεις του, παραμένει ο εαυτός του. Ο ίδιος βασίζεται στην ισχυρή και καλλιεργημένη αυτοπεποίθησή του, οπότε πιστεύει ότι δεν χρειάζεται προσωπεία ούτε και προσποιητές συμπεριφορές και γι αυτό και δεν τα χρησιμοποιεί.

Βασίζεται στις ικανότητές του, τις γνώσεις και την εμπειρία του, που προσπαθεί συνεχώς να εμπλουτίζει και δεν χρειάζεται αλλά και δεν προτιμάει τις αθέμιτες ή ανέντιμες πρακτικές.

Δεν υποκρίνεται λοιπόν αλλά και δεν κρύβει τις αληθινές προθέσεις του. Είναι διάφανος. Είναι αυτός που δείχνει.

Τα λόγια του ταιριάζουν με τα έργα του και είναι ειλικρινής σε όλα. Είναι συνεπής και αξιόπιστος και αυτό μας κάνει να νιώθουμε ασφαλείς στις συνεργασίες μας.
“Κρατάει το λόγο που έδωσε – δεν δίνει υποσχέσεις που δεν είναι βέβαιος πως θα μπορέσει να τις τηρήσει”.

Γνωρίζει πώς να διαχειρίζεται τα διλήμματα για να παίρνει αποφάσεις και στέκεται με θάρρος απέναντι στην αλήθεια. Πιστεύει στην αλήθεια και την υπερασπίζεται.

Ο άνθρωπος που διακρίνεται για την εμπιστοσύνη που του έχουν οι άλλοι, είναι πραγματικός Κύριος / Κυρία, δηλαδή κύριος του εαυτού του και κρατάει κάθε μέρα και πιο δυνατά στα χέρια του τη ζωή του.

Επαναλαμβάνω ότι όσες περισσότερες αρετές έχει ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερη επιρροή ασκεί στους γύρω του και τόσο περισσότερο κερδίζει την εμπιστοσύνη τους. Επομένως υπάρχουν πολλοί λόγοι που δημιουργούν εμπιστοσύνη – όσοι και οι αρετές, αλλά οι πιο πάνω 5 λόγοι και τα χαρακτηριστικά, βρίσκω να είναι οι θεμελιακοί στην καθημερινή εμπειρία μας, διότι είναι και οι πιο εύκολα αναγνωρίσιμοι.

Στο δεύτερο μέρος θα αναλύσω περισσότερο τα βαθύτερα στοιχεία χαρακτήρα και προσωπικότητας του έμπιστου ανθρώπου।
(ευχαριστώ τους δασκάλους μου - και ιδιαίτερα τον Δημήτρη Μπουραντά - που με βοήθησαν να βλέπω ψύχραιμα και καθαρά τα δαιδαλώδη και περίπλοκα της ζωής μας).