Εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη είναι το αντικλείδι που ανοίγει κάθε επτασφράγιστη ψυχή. (τρίτο & τελευταίο μέρος)

Όλοι έχουμε την εμπειρία της εξομολόγησης προσωπικών μας θεμάτων σε κάποιον που μας ενέπνευσε εμπιστοσύνη. Αλλά και για το αντίστροφο, όταν κάποιες φορές ένας άλλος μας εμπιστεύθηκε “τα δικά του”, όπως συνηθίζουμε να λέμε.

Είναι οι πιο γλυκές στιγμές στην ανθρώπινη επικοινωνία, όταν συναντούνται δυο ψυχές και αγγίζονται μεταξύ τους. Έχει δουλέψει τότε το αντικλείδι της εμπιστοσύνης. Όλα εκείνα που τα διπλοκλείδωσαν η απογοήτευση, η απόρριψη από τους άλλους, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι φόβοι και οι φοβίες, οι μικρές και μεγάλες αποτυχίες, η αποθάρρυνση που προήλθε από τα αγαπημένα πρόσωπα, οι επεμβάσεις εκείνων που κλέβουν τα όνειρά μας – οι ονειροκλέφτες, όλα αυτά μπορεί να τα ξεκλειδώνει και να τα φέρνει στο φως η εμπιστοσύνη.

Κάθε απώλεια εμπιστοσύνης τραυματίζει την πίστη μας στους ανθρώπους.

Όταν οι διαφορές ανάμεσα σε δυο ανθρώπους γίνονται συγκρούσεις, όταν οι συγκρούσεις γεννήσουν θυμό, πίκρα και θλίψη, όταν τα παραφουσκωμένα “εγώ” τους θέλουν να καβαλήσουν το ένα το άλλο, τότε γκρεμίζεται και το τελευταίο λιθαράκι εμπιστοσύνης ανάμεσά τους.

Όταν οι ελπίδες που είχαμε βασίσει σε κάποιον άνθρωπο διαψεύδονται από τη ψυχρή, αδιάφορη ή και επιθετική στάση του απέναντί μας, τότε είναι η στιγμή που χάνουμε την εμπιστοσύνη μας σ’ αυτόν.

Πολύ συχνά όμως σε κάθε τέτοια περίπτωση που θα μας συμβεί να χάσουμε την εμπιστοσύνη μας σε κάποιον, παρασύρεται μαζί στο γκρέμισμα και ένα κομμάτι από την πίστη μας στην εμπιστοσύνη γενικότερα.

Από δική μας αμέλεια και ευθύνη, από ενστικτώδη αυτοάμυνα, γινόμαστε τότε πιο κλειστοί, πιο σφιγμένοι, πιο καχύποπτοι απέναντι και σε όλους τους άλλους. Καχύποπτοι ακόμη και προς εκείνους που συνεχίζουν να αξίζουν την εμπιστοσύνη μας και κυρίως απέναντι σε εκείνους που θα συναντήσουμε στο μέλλον.

Κάπως έτσι μαζί με τις φωνές των γονιών που ακόμη αντηχούν στα αυτιά μας – να προσέχουμε τους αγνώστους και τους ξένους – και σε συνδυασμό με τις τραυματικές αυτές εμπειρίες γινόμαστε δύσπιστοι, ξενοφοβικοί, ρατσιστές και επιθετικοί.

Γονείς και παιδιά. Μια σχέση “σχολείο” για την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης.

Μαθαίνουμε τον κόσμο μέσα από τη σχέση με την μητέρα μας όταν είμαστε νεογέννητα. Μαθαίνουμε την απόλαυση του παιχνιδιού και του γέλιου με τα πρώτα “κου-πε-πε” του πατέρα και της μάνας. Αρχίζουμε να ξεχωρίζουμε τα πρόσωπά τους από τα πρόσωπα των αγνώστων. Σε εκείνη την περίοδο όλοι οι άλλοι είναι έμπιστοι και καλοδεχούμενοι.

Κάποιες φορές κάτι πιάνουν “οι κεραίες” του βρέφους στη μορφή ενός αγνώστου και βάζει τα κλάματα φοβισμένο. Δεν τον εμπιστεύεται μέχρι να δεχτεί ένα γλύκισμα, ένα δώρο, μια προσφορά, μέχρι να ακούσει την φωνή του και να την εγκρίνει σαν συμπαθή.

Περνούν οι μήνες και τα χρόνια και το παιδί ανακαλύπτει ότι υπάρχουν και τα “Μη εκεί, Μη ετούτο”, τα ΟΧΙ, οι αρνήσεις στις επιθυμίες του, οι περιορισμοί στην ακτίνα δράσης του. Γίνεται τότε πιο διστακτικό στην διεκδίκηση, μαθαίνει στην πειθαρχία. Δυστυχώς πολλές φορές μαθαίνει και συνηθίζει στην υποταγή ή στην απείθεια και στη διαρκή εξέγερση.

Δέχεται τον συμβιβασμό ανάμεσα σε κανόνες και επιθυμίες αρκεί οι κανόνες να είναι σταθεροί και σεβαστοί. Κάποια στιγμή όμως όταν η κρίση και η μνήμη δυναμώνουν θα συνειδητοποιήσει ότι όλο και πιο συχνά οι θεματοφύλακες των κανόνων και οι ρυθμιστές των επιθυμιών του – οι γονείς και τα μεγαλύτερα αδέλφια του – δεν σέβονται πάντα τους κανόνες και συχνά αθετούν τις υποσχέσεις τους.

Ακόμη χειρότερα αν καταλάβει ότι το εξαπατούν. Τότε θα μάθει να μην εμπιστεύεται. Οι πρώτοι που διδάσκουν εμπιστοσύνη είναι οι γονείς. Οι πρώτοι που μας μαθαίνουν πότε και ποιους να μην εμπιστευόμαστε είναι οι γονείς μας.

Πόσο κατάλληλοι είναι άραγε γι αυτή την εκπαίδευση όταν οι ίδιοι είναι γεμάτοι φοβίες και ανασφάλειες;

Αυτός που διδάσκει εμπιστοσύνη πρέπει να μπορεί να την εμπνεύσει και να είναι ο ίδιος παράδειγμα. Πρέπει να έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά και τις αρετές που αναφέραμε στα πρώτα δύο μέρη. Δεν είναι πολλοί βέβαια που συγκεντρώνουν όλα αυτά. Ο μέσος άνθρωπος διακρίνεται για τις πολλές αδυναμίες του παρά για τις πολλές αρετές του.

Έτσι αυτό που μαθαίνει το παιδί, από γονείς που δεν μπορούν να του εμπνεύσουν εμπιστοσύνη, είναι το να απαιτεί υπερβολικά εχέγγυα για να εμπιστευτεί κάποιον, με άλλα λόγια να εμπιστεύεται πολύ δύσκολα τους ανθρώπους.

Μα θα πει κανείς δεν είναι φυσιολογικό να δίνουμε την εμπιστοσύνη μας “υπό όρους”; Βεβαίως και έτσι είναι και οι όροι αυτοί είναι τα χαρακτηριστικά και οι αρετές εκείνων που αξίζουν την εμπιστοσύνη μας. Το θέμα είναι πόσο καχύποπτοι είμαστε και πόσο υπερβολικά απαιτητικοί γινόμαστε απέναντι στους άλλους όταν κι εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να εκπληρώνουμε τόσους όρους και χαρακτηριστικά ώστε να είμαστε έμπιστοι.

Η εμπιστοσύνη λειτουργεί καλύτερα όταν είναι αμοιβαία.

Φθάνουμε λοιπόν στο σημείο να συμπεράνουμε πως για να λειτουργούμε πιο αποδοτικά και δημιουργικά στις σχέσεις μας πρέπει και να είμαστε ανοιχτοί στο να εμπιστευτούμε τον άλλο αλλά και εμείς οι ίδιοι να είμαστε ή να κάνουμε όσα πρέπει για να κερδίσουμε την δική του εμπιστοσύνη.

Η εμπιστοσύνη μπορεί να είναι μονόπλευρη αλλά όχι για πάντα.

Ο γενναιόδωρος άνθρωπος, ο ακέραιος, ειλικρινής και αξιόπιστος, ο άνθρωπος με αυτοπεποίθηση μπορεί να χαρίσει την εμπιστοσύνη του σε κάποιον στην αρχή της γνωριμίας ή της συνεργασίας τους και για κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα, χωρίς πολλούς αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις, χωρίς ιδιαίτερες επιφυλάξεις.

Το θέμα είναι για πόσο μπορεί αυτό να συνεχίζεται, όταν ο απέναντί του εισπράττει διαρκώς, χωρίς να ανταποδίδει τα ανάλογα ή τουλάχιστον χωρίς να αναγνωρίζει αυτήν την γενναιοδωρία, ανταποδίδοντας έστω το ελάχιστο από τη δική του εμπιστοσύνη.

Η ζωή είναι γεμάτη από θαυμάσιες φιλίες, από ιδανικές επαγγελματικές συνεργασίες και συνεταιρισμούς που είχαν τη βάση τους σε σχέσεις αμοιβαίας και ανεπιφύλακτης εμπιστοσύνης.

Η αμοιβαία εμπιστοσύνη όταν ξεκινήσει, συντηρηθεί για μεγάλο διάστημα και αντέξει συνήθως μεγαλουργεί. Τότε σφυρηλατείται και αναπτύσσεται και δυναμώνει, τότε γίνεται ακόμη πιο ωφέλιμη και παραγωγική.

Η ζωή όμως είναι γεμάτη και από τα αντίθετα παραδείγματα. Παιδιά που εγκατέλειψαν την οικογενειακή ζεστασιά διότι δεν εμπιστεύτηκαν τους γονείς. Σύζυγοι που οδηγήθηκαν σε διαζύγιο λόγω μειωμένης ή μονόπλευρης εμπιστοσύνης. Συνέταιροι που διέλυσαν μια καλή επιχείρηση διότι κλονίστηκε μονόπλευρα η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Πολιτικοί που καταχράστηκαν την εμπιστοσύνη που τους δείξαμε, την επομένη κιόλας ημέρα της εκλογής τους και πολίτες που αντίστοιχα απέσυραν την εμπιστοσύνη τους.

Ο καθένας αξίζει την αρχική εμπιστοσύνη μας.

Υπάρχουν γύρω μας συνάνθρωποι (συγγενείς, φίλοι, συνεργάτες, υφιστάμενοι) που δεν έχουν όλες τις ικανότητες και τα προσόντα που εμείς ζητάμε ή απαιτούμε να έχουν.

Γινόμαστε πολύ συχνά ανελέητοι και επικριτικοί απέναντί τους, διότι θεωρούμε τον εαυτό μας ανώτερο, ικανό και ταλαντούχο ή ακόμη χειρότερα διότι νομίζουμε πως εμείς τα ξέρουμε όλα – είμαστε οι “ξερόλες”.

Εκτός του ότι μπορεί να τους υποτιμούμε επειδή υπερεκτιμούμε τον εαυτό μας, δηλαδή να τους αδικούμε, το πιο σημαντικό είναι ότι δεν τους βοηθάμε αλλά τους καταδικάζουμε να μην βελτιωθούν. Στερούμε την εμπιστοσύνη μας από το πρόσωπό τους λόγω των ελλείψεων και αδυναμιών τους, ενώ εκείνο που χρειάζονται είναι λίγο πότισμα στην γλάστρα της αυτοπεποίθησής τους.

Μια καλή κουβέντα για τις καλές τους προθέσεις, ένας καλός λόγος αναγνώρισης των κόπων τους, μπορεί να συνοδεύει κάθε φορά τις συμβουλές μας για να βελτιωθούν.

Αυτό που θα εισπράττουν με αυτόν τον τρόπο δεν θα είναι η επίκριση για τις αδυναμίες τους αλλά η ενθάρρυνση να προσπαθήσουν περισσότερο ή με διαφορετικό τρόπο. Εκείνο που θα εισπράξουν θα είναι ότι τους εμπιστευόμαστε και έχουμε υπομονή μαζί τους.

Δείξτε και διδάξτε εμπιστοσύνη και η εμπιστοσύνη θα κάνει το θαύμα της. Το έχουμε ανάγκη σήμερα ένα τέτοιο θαύμα να το δούμε να απλώνεται μέσω της δύναμης των κοινωνικών δικτύων.

Νίκος Νημάς.